هشدار براي ازدواج‌هاي زودهنگام

روزنامه ابتکار: آمارهاي سازمان ثبت احوال کشور نشان مي‌دهد در يک دوره سه ماهه امسال ازدواج 12 هزار و 88 دختر و پسر کمتر از 20 سال به ثبت رسيده که 9 هزار و 863 زوج آنها کمتر از 15 سال سن داشته اند. طي سال‌هاي اخير هر از گاهي کارشناسان و مشاوران دادگستري‌هاي کشور درباره افزايش ازدواجهاي کودکان در برخي استانهاي کشور هشدار مي‌دهند. انجمن حمايت از حقوق کودکان هم هر از گاهي بر ارائه آمارهايي در اين باره پرده از يک آسيب اجتماعي نوظهور در کشور برداشت.
بر اساس اعلام سازمان ثبت احوال، در سال گذشته 29 هزار و 831 دختر و پسر کمتر از 15 سال در کشور با يکديگر ازدواج کرده بودند.اين آمار نشان مي‌دهد، پايين ترين ميزان ازدواج زودهنگام متعلق به شهر تهران و بيشترين آن مربوط به مناطق روستايي استان‌هاي اصفهان و سيستان و بلوچستان بوده است.پيش از اين سازمان ثبت احوال در توضيحي اعلام کرده بود که علت افزايش آمار ازدواج‌هاي زودهنگام در چند سال اخير، ثبت ازدواج‌هاي شرعي در فاصله سالهاي 1388 تا 1390 بوده است که براي برخورداري از امکانات و تسهيلات اجتماعي نظير دريافت يارانه، سهام عدالت، دريافت گذرنامه براي سفرهاي زيارتي و... بوده است. بر اساس اعلام ثبت احوال بخشي ازاين آمارها «ازدواج معوقه» هستند كه در چند سال اخير در حال ثبت مي‌باشند. در ازدواج‌هاي معوقه، زوجين قبلا ازدواج شرعي داشته اند اما آن را ثبت رسمي نکرده‌اند‌ و پس از گذشت سالها از زندگي زناشويي خود به دلايلي در سالهاي اخير اقدام به اثبات زوجيت و ثبت ازدواج خود نموده‌اند.در چنين مواردي سازمان ثبت احوال تکليف دارد پس از استعلام و اطمينان از عدم ثبت زوجيت آنان، ازدواجشان را در سند هويتي آنها ثبت نمايد.
در هر حال فارغ از آمارهاي مربوط به ازدواج‌هاي معوقه قابل توجه بودن ازدواج‌هاي زود هنگام در سنين نوجواني از منظر جامعه شناسان هشدار دهنده است. آنان معتقدند كه فقر فرهنگي، پايبندي به اصول و رعايت سنن قديمي و سنتي توسط بسياري از اين خانواده‌ها سبب شده تا دختران و پسران کم سن و سال حتي نوجوان گرفتار معضلات متعدد ناشي از ازدواج زودهنگام شوند. به باور آنان، ازدواج دختر و پسر در دوران کودکي يا نوجواني، تبعات منفي و آسيب‌هاي اجتماعي زيادي را در آينده بر آنان تحميل خواهد کرد زيرا بچه‌هايي که هنوز به بلوغ فکري مناسب و سطح آگاهي کامل از شرايط زندگي نرسيده اند، بايد بار سنگين زندگي را ناخواسته و تنها براساس خودخواهي‌هاي والدين بر دوش کشند. هر چند مدتي است کارشناسان فرهنگي و اجتماعي نسبت به افزايش سن ازدواج جوانان هشدار مي‌دهند و ادامه اين روند را داراي پيامدهاي خوشايند و ناخوشايند اجتماعي عنوان مي‌کنند، اما هنوز معضل ازدواج زودهنگام در بسياري از جوامع و اقوام محلي به قوت خود باقي است که پيامدهاي منفي و مثبت آن کمتر از ديگري نيست.شواهد و مدارک تاريخي گواهي مي‌دهد که ايرانيان باستان سن ازدواج را 2 يا 3 سال پس از بلوغ در نظر مي‌گرفتند که غالبا سن عادي بلوغ براي هر دو جنس مرد و زن؛ 15 سالگي بود که به مناسبت ورود به اجتماع، کمربند مقدس به آنان اهدا مي‌شد. سازمان ملل در تعريف ازدواج زودهنگام بيان مي‌كند: «ازدواج زودهنگام عبارتست از هر ازدواجي كه در سنين زير 18سالگي صورت گرفته، در صورتي كه دختر از نظرجسمي، فيزيولوژيكي و رواني براي ازدواج و فرزندآوري آماده نيست.در اكثر توافقنامه‌هاي بين‌المللي، حداقل سن ازدواج براي مردان و زنان 18 سال تعيين شده است. اگرچه ممكن است دختران در سنين پايين به بلوغ جنسي برسند، ولي اغلب از نظر فيزيولوژيكي، براي فرزندآوري و از نظر رواني، براي ازدواج و پذيرش مسئوليت‌هاي زندگي خانوادگي آماده نيستند. ازدواج زودهنگام معمولابا نوعي اجبار همراه بوده و رضايت كامل زوجين در آن لحاظ نمي‌شود. بيانيه جهاني حقوق بشر در سال 1948 بيان مي‌كند كه ازدواج بايد با رضايت كامل و آزاد طرفين باشد، ولي در اغلب موارد اين والدين هستند كه فرزندان خود را مجبور به ازدواج در سنين پايين مي‌كنند.
پيامدهاي مخرب ازدواج زود هنگام آنجا تداعي مي‌شود که بدانيم غالب اين ازدواج‌ها شکل اجباري و ناخواسته دارند و به عواملي مانند فقر، ناآرامي اجتماعي، تعلقات قومي، انگيزه محافظت از دختران و قوانين بازدارنده مبتني است.
ازدواج زودهنگام و بارداري زودرس در بين دختران 10 تا 14 ساله 5 برابر بيش از زنان در سن 20 تا 24 ساله است. علاوه بر آن از آثار رواني ازدواج زودهنگام نمي‌توان چشم‌پوشي کرد، الزامات ازدواج در سنين پايين اغلب منجر به جدايي از خانواده، دوستان و تعلقات، از دست دادن آزادي، تعامل با همسالان و استفاده از فرصت‌هاي آموزشي مي‌شود.مطابق يک تحقيق احتمال مرگ و مير دوران حاملگي و زايمان دختران سنين 10 تا 14 ساله پنج برابر بيشتر از زنان 20 تا 24 ساله مي‌باشد.
مهناز فرهمندي جامعه شناس در اين زمينه گفت: دختران کمتر از 15 سال بيش از پسران قرباني فقر فرهنگي و حتي فقر مالي خانواده‌هاي خود مي‌شوند.وي افزود: در بسياري از روستاها و شهرهاي استان‌هاي خوزستان و سيستان و بلوچستان، والدين نگهداري و مراقبت از فرزندان دختر را به معناي تحمل هزينه و بار اضافي بر خانوار محسوب کرده لذا تلاش مي‌کنند با شوهر دادن او، نه تنها هزينه‌هاي خانواده را کاهش دهند بلکه گاه با دادن دخترانشان به افراد پولدار به وضعيت اقتصادي و اجتماعي خود نيز سامان دهند.
فرهمندي با بيان اينکه ازدواج‌هاي زودهنگام در سنيني روي مي‌دهد که افراد در آن به مرحله بلوغ فکري و عقلاني نرسيده اند، گفت: بنابراين زوجين در انتخاب شريک زندگي خود نمي‌توانند هيچ نقشي را ايفا کنند به طوري که پس از گذشت مدتي و بعلت ناتواني در اداره زندگي تصميم به طلاق و جدايي مي‌گيرند.
اين جامعه شناس افزود: والدين براساس سنت‌ها و باورهاي غلط خود باعث مي‌شوند فرصت انتخاب از دختران و پسرانشان که به قدرت عقلاني و حتي جنسي کامل نرسيده اند، گرفته شود و زوج کم سن و سال مجبور است از کودکي يکسري مسئوليت‌هاي سنگين زندگي را به دوش بکشد.فرهمندي تصريح کرد: در ازدواج‌هاي زودهنگام، زوجين دچار افسردگي‌هاي بلوغ زودرس مي‌شوند که اگر بخواهند به زندگي خود ادامه دهند يک زندگي اضطراري خواهند داشت و در صورت طلاق نيز افرادي شکست خورده و ناکام در اجتماع محسوب مي‌شوند که بسياري از فرصت‌هاي زندگي خود مانند حق انتخاب همسر را از دست داده اند.
وي با اشاره به اينکه مداخله دولت در اين زمينه ضروري است، خاطرنشان کرد: اطلاع رساني و آموزش مهارت‌هاي زندگي به والدين بويژه در مناطق محروم و روستايي در زمينه عوارض و عواقب جبران ناپذير ازدواج‌هاي زودهنگام و دوران کودکي بسيار ضروري است.حسين آقاجاني جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران نيز معتقد است: اين مسئله بايد از ديدگاه مردم شناسي مورد مطالعه قرار گيرد و ضمن آشنايي با فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ ها، دلايل اين تصميمات را ريشه يابي کنيم.
وي با بيان اينکه براي انجام ازدواج رعايت قوانين مدني، شرعي و عرفي ضروري است، ادامه داد: قوانين مدني راجع به ازدواج و شيوه همسرگزيني است که به طور قانوني به آن پرداخته شده و شرايط و ويژگي‌هاي ازدواج از منظر قانوني مورد بررسي قرار گرفته است.
به گفته وي، قوانين شرعي نيز براساس دين و شرع هر جامعه اي شرايطي را براي ازدواج در نظر گرفته و قوانين عرفي نيز براساس فرهنگ و شرايط اجتماعي هر جامعه بنا نهاده مي‌شود.
استاد دانشگاه تهران با بيان اينکه بسياري از اين خانواده‌ها معتقدند ازدواج در سن پايين مشکلي ايجاد نمي‌کند و در واقع يک رسم در ميان آنها محسوب مي‌شود، تصريح کرد: در کشور ما خرده فرهنگ‌ها و قبايل مختلفي وجود دارد که اين عوامل نيز سبب شده فرهنگ‌ها و قوانين متعددي براي ازدواج در کشور وجود داشته باشد.وي با بيان اينکه ازدواج‌هاي زودهنگام خسارات زيادي براي کودکان بويژه دختران در پي خواهد داشت، گفت: ازدواج در سن کم باعث مي‌شود که دختران از نظر جسمي و روحي در شرايط بد و ناگواري قرار گيرند.آقاجاني تصريح کرد: بسياري از کودکان که مجبور به ازدواج در سنين کودکي هستند هنوز در حال و هواي بازي هستند و نمي‌توانند جايگاه خود را در خانواده بيابند.وي گفت: اين کودکان بيشتر در زندگي سرخورده مي‌شوند و هيچگاه احساس استقلال نمي‌کنند و حتي نمي‌توانند فرزندان مستقل و جامعه پذيري را تربيت کنند.