روزنامه خراسان: مي گفتند: «اجاقت کور است. چه مي شود کرد، اين قسمت توست»، ولي او نپذيرفته بود. با آن که ۵ سال از ازدواجش مي گذشت ولي نااميد نشده بود. به کمک وتشويق همسرش به سراغ دوا و دکتر رفته بود. ۳ سال از اولين تلاش هايشان مي گذشت که ۲ ماه پيش نتيجه آزمايش نشان داد باردار است. اين يعني بازگشتن نور شادي و معنا به زندگي اين زوج عاشق.

از آن روز به بعد زندگي براي هر دوي آن ها زيباتر شد و اميد، سرشارتر. تا آن که ديروز ناگهان دل درد و اسپاسم هاي شديد به سراغش آمد. کار به اورژانس مي کشد و يک خبر دردناک؛ متاسفانه جنين سقط شده است.

آخر چرا؟ چطور؟ چگونه؟ اين ها سوالات مرد است. زن بيش از آن شوک زده است که به اين چيزها بينديشد.

پزشک معالج مي گويد: نتوانستيم دليل مشخصي پيدا کنيم ولي با توجه به ترکيبات يافت شده در جفت و خون مادر، به نظر مي رسد آلودگي هوا موجب سقط جنين شده است.

نمي دانم ترکيبات يافت شده منو اکسيد کربن بوده يا فلزات سنگين، فقط مي دانم اين پدر و مادر درهم شکسته، چوب عاملي را مي خورند که مسبب آن نبوده اند؛ آلودگي هوا.

افزايش ۳۰ درصدي سقط جنين
زندگي در شهرهاي بزرگ علاوه بر مزيت ها، مشکلات و معايب بسياري دارد. يکي از بزرگ ترين معايب آن، اين است که ساکنان آن فرصت استنشاق هواي تازه را ندارند و اکسيژن کمتري دريافت مي کنند و متاسفانه بدنشان دي اکسيد کربن، سرب و گازهاي سمي ديگر را جذب خواهد کرد.

بسياري از شهرهاي ايران از جمله تهران، اصفهان، مشهد، شيراز و برخي ديگر از شهرها متاسفانه کمتر هواي تازه و پاک دارند و ساکنان آن ها مجبور به تنفس هواي آلوده هستند. آلودگي هوا براي افراد مسن، نوزادان، کودکان و زنان باردار بيشتر از افراد ديگر مضر است.

در اين بين بررسي ها نشان مي دهد که ميزان آلودگي هواي کلان شهرها در حد بسيار خطرناکي قرار دارد که گاه اين ميزان حتي به شرايط اضطرار نيز مي رسد.

در همين زمينه يک مدرس دانشگاه در آخرين پژوهش هاي خود به تاثير مخرب آلودگي هوا بر جنين اشاره مي کند و مي گويد: آمار از افزايش ۳۰ درصدي سقط جنين و اختلالات ژنتيکي بر اثر آلودگي هوا حکايت دارد.

دکتر «سعيد دستگيري» درباره تاثير آلودگي هوا بر تولد نوزادان معلول به مهر مي گويد: عوامل مختلفي در بروز اختلالات کروموزومي و بيماري ها و معلوليت هاي مادرزادي دخيل است که از آن جمله مي توان به عوامل محيطي اشاره کرد و آلودگي هوا و پارازيت ها و امواج و اشعه ها نيز در اين گروه قرار مي گيرد.

اين استاد دانشگاه تاکيد مي کند: طبق آمار مواجهه با آلاينده هاي موجود در هوا همچون سرب و آرسنيک و ديگر فلزات سنگين و نيز در معرض اشعه و پارازيت قرارگرفتن تا ۳۰ برابر خطر تولد نوزاد معلول وعقب مانده ذهني را افزايش مي دهد و اين زنگ خطري است براي شهروندان پايتخت که هر روزه در معرض اين آلودگي هاي محيطي قرار دارند.

به گفته «دستگيري» ۳ ماه پيش از بارداري، ۳ ماه اول و ۳ ماه دوم از زمان هاي طلايي به شمار مي رود که مراقبت ها بايد در بالاترين سطح خود باشد.

اين متخصص بيماري هاي مادرزادي اضافه مي کند: آلودگي هوا در مادران باردار منجر به سرطان و در جنين منجر به نقص هاي مادرزادي واختلالات ژنتيکي مي شود و از اين رو پيش گيري بسيار حايز اهميت است.

وي تاکيد مي کند: به طور معمول از هر هزار تولد، ۲ نوزاد در ايران مبتلا به اختلالات کروموزومي هستند که با تشديد آلودگي هوا اين ميزان به ۲۴ درصد افزايش مي يابد، در واقع مي توان گفت آمار تولد نوزادان با نقص ژنتيکي با پدر و مادر کاملاً سالم افزايش يافته که منشاء همه اين ها آلودگي هواست.

اين محقق اپيدميولوژي به نکته مهمي تاکيد مي کند: در تحقيقي که به تازگي انجام داده ايم آماري به دست آمده که حاکي است در کشور يک مورد از هر ۳ مورد اختلالات ژنتيکي مادرزادي ناشي از آلودگي هوا و پارازيت هاي موجود است و همچنين اين آلودگي هاي محيطي تا ۳۰ درصد خطر سقط جنين را در کشور افزايش داده است.

آلودگي هوا وامواج
در اين بين هستند محققان ديگري که پژوهش هاي مفصلي در اين باره انجام داده اند. دکتر «اصيليان» زيست شناس، محقق و مدرس دانشگاه در اين باره مي گويد: هرچند مسئولان همواره ادعا کرده اند که مشکلي در مورد ميزان گازهاي خطرناک در هوا وجود ندارد ولي تحقيقات ما نشان داده است که ميزان گازهاي مخرب و مضر از قبيل منواکسيد کربن و آروماتيک ها که تاثيرات نامطلوب زيادي روي جنين دارد، بسيار زياد و چندين برابر حد مجاز است.

وقتي از وي درباره نظر برخي کارشناسان درباره آلودگي هاي شديد بنزين هاي توليد شده اخير در صنايع پتروشيمي مي پرسم، مي گويد: اين موضوع نيز قابل تامل و بررسي است. به ويژه با توجه به آلودگي هاي شديد و پي درپي هوا در ماه هاي اخير.

از وي درباره بود و نبود امواج مضر در کلان شهرها مي پرسم. در پاسخ مي گويد: طبق تحقيقات ما، متاسفانه اين فقط آلودگي هوا نيست که مردم را تهديد مي کند بلکه امواج و پرتوهاي مضر نيز وجود دارند. در واقع امواج راديويي مضر مثل موبايل، مايکروويو و پارازيت ها فضاي کلان شهرها را آلوده کرده است. برخي از اين امواج اثر حرارتي دارند که از جمله تبعات آن سقط جنين، عقيمي يا افزايش فرزندان دختر است. از جمله آثار غيرحرارتي نيز مي توان به تبعاتي مثل بي حوصلگي، افسردگي، پرخاشگري و سردردهاي مزمن اشاره کرد.

وي تاکيد مي کند: آنتن هاي مربوط به موبايل نيز مزيد بر علت است. به گونه اي که طبق تحقيقات دانشگاه تهران امواج اين آنتن ها در فاصله ۲۰ تا ۴۵ متري، بيش از حد مجاز است. با وجود آن که اين تبعات در مقالات علمي ايران و جهان در سال ۲۰۱۲ به اثبات رسيده است ولي مسئولان ما اصرار دارند که امواج ما، از نوع امواج safe (سالم) است.

منواکسيد کربن؛ دشمن شماره يک
هرچند عبارت آلودگي هوا به معناي وجود آلاينده هاي گوناگون از قبيل ريزگردها، فلزات سنگين و حتي آروماتيک هاست ولي يک ماده، در اين بين مخرب ترين تاثير را بر جنين دارد و آن منواکسيدکربن است. به گفته متخصصان، گاز سمي مونواکسيد کربن موجود در هوا در ۳ ماه اول بارداري به راحتي از جفت عبور مي کند و در صورت شدت زياد مسموميت، به سقط جنين منجر مي شود. به همين دليل آن ها توصيه مي کنند در هفته هاي اول حاملگي، مادران باردار بايد در صورت امکان در هواي آلوده حضور پيدا نکنند و از منزل بيرون نيايند و در صورتي که ناگزير به بيرون آمدن هستند حتماً از ماسک استفاده کنند.

دکتر «شادي مدرسي» سم شناس و مدرس دانشگاه در اين باره مي گويد: آلوده کننده هاي هوا زيادند، اما منواکسيدکربن يکي از خطرناک ترين و مهم ترين آن ها به شمار مي رود. اين گاز در نتيجه سوخت ناقص مواد آلي ايجاد مي شود و مهم ترين منابع توليدکننده اين گاز، اتومبيل ها، بخاري هاي گازي و نفتي است.

قدرت ترکيبي گاز مونواکسيدکربن با هموگلوبين خون ۲۵۰ برابر بيشتر از اکسيژن است که علت سمي بودن اين گاز است، به طوري که با وارد شدن اين گاز به بدن قدرت حمل اکسيژن از هموگلوبين خون گرفته مي شود و اکسيژن مورد نياز بدن براي سوخت و ساز بسيار کم و در نتيجه به مسموميت افراد منجر مي شود.

مدرسي، سعي مي کند ابتدا خوش بينانه به موضوع نگاه کند و موضوع سقط جنين را پس از تاثير اين گاز بر هوش جنين بررسي کند: با توجه به اين که در هفته هاي ۸ تا ۱۲ حاملگي، مغز جنين شروع به رشد و شکل گيري مي کند و اختلال در رشد آن مي تواند در ضريب هوشي و توانايي هاي مغزي جنين تاثير بگذارد، به طور جدي به مادران باردار توصيه مي شود در اين مدت خود را در معرض هواي آلوده قرار ندهند.

وي تاکيد مي کند: به طور کلي ۱۲ هفته اول حاملگي دوران بسيار حساسي است و مادران بايد بيشترين توجه را به سلامت جنين داشته باشند، اما از هفته ۱۶ به بعد ميزان حساسيت نه اين که از بين مي رود، بلکه کمتر مي شود؛ چون تا اين زمان اندام هاي جنين، قلب و مغز او شکل گرفته است.

وي سپس درباره تاثير آلودگي هوا بر سقط جنين مي گويد: با توجه به اين که گاز مونواکسيدکربن از جفت عبور مي کند و خون جنين علاقه بيشتري به جذب اين گاز سمي دارد در نتيجه جنين زودتر مسموم مي شود و در نهايت فوت مي کند يا سقط مي شود. خطر سقط جنين در زنان باردار بيشتر در ۳ ماه اول بارداري است و اين امر نيز به شدت مسموميت به آلودگي هوا، شرايط سلامت کبد، قلب و مقاومت بدني مادر بستگي دارد. مادران باردار بايد در ۸ هفته اول حاملگي بسيارمراقب باشند و خود را در معرض هواي آلوده قرار ندهند.

مدرسي تاکيد مي کند: در ۸ هفته اول حاملگي با توجه به اين که در اين مدت اندام هاي جنين شکل مي گيرد، زنان باردار بايد از مواجه شدن با مواد شيميايي و قرار گرفتن در معرض آلودگي هوا خودداري کنند. مواجه شدن با هواي آلوده به ويژه در ۸ هفته اول حاملگي، احتمال بروز بيماري ها و نارسايي هاي قلبي و ابتلا به مجموعه بيماري ها و ناهنجاري هاي اندامي را در جنين افزايش مي دهد.

و ديگر آلاينده ها
اما موضوع به همين جا ختم نمي شود. ظاهراً آلودگي هوا به طور کلي، تبعات اساسي تري نيز بر جاي مي گذارد.

به گفته دکتر «هانيه اسماعيلي» متخصص زنان وزايمان و نازايي، آلودگي هوا علاوه بر اين که در سلامت جنين تاثير مي گذارد، احتمال ناباروري زنان را نيز افزايش مي دهد. زناني که بيشتر در معرض آلودگي هوا قرار دارند احتمال نازايي در آن ها بيشتر مي شود يا اين که بيشتر دچار سقط جنين، زايمان زودرس، پاره شدن کيسه آب جنين، رشد نامناسب جنين، تولد نوزاداني با وزن کم و حتي بروز لب شکري(شکاف لب) در نوزادانشان مي شوند.

وي اضافه مي کند: بررسي نتايج مطالعات پراکنده در مورد آثار آلودگي هوا بر سلامت مادر و جنين در جهان و کشور رابطه معنادار عوامل آلاينده هوا با تولد نوزادان کم وزن، سقط خود به خودي جنين، مرده زايي و ناباروري را تاييد مي کند. وجود آلاينده هاي گازي دي اکسيدگوگرد، اکسيدهاي ناکس، سرب، منواکسيد کربن، دي اکسيد کربن و ذرات معلق در هوا احتمال بروز ناهنجاري هاي مادرزادي، سقط جنين و افزايش بارداري پرخطر را بالا مي برد.

وي توضيح مي دهد: سموم گازي هواي آلوده اگر در ۳ ماه اول بارداري توسط مادر استنشاق شود خطرات زيادي را ايجاد مي کند. برخي از مطالعات در آمريکا و برزيل بر رابطه معنادار وجود اکسيدهاي ناکس با کاهش احتمال بارداري و تولد نوزاد زنده و نيز تاثير ۳ آلاينده دي اکسيدگوگرد، دي اکسيد نيتروژن و منواکسيد کربن با مرگ ومير جنين صحه گذاشته است.

وي به عارضه ديگري که مي تواند تحت تاثير هواي آلوده تشديد شود اشاره مي کند: «اوتيسم» نوعي اختلال رشدي است که با رفتارهاي ارتباطي، کلامي غيرطبيعي مشخص مي شود. علايم اين اختلال در سال هاي اول عمر بروز مي کند و علت اصلي آن ناشناخته است. اما به گفته وي مي توان يکي از عوامل ابتلاي جنين و نوزاد به اوتيسم را آلودگي هوا دانست.

اسماعيلي مي گويد: مطالعات نشان مي دهد، آلودگي هوا در طول دوره بارداري، خطر اوتيسم را براي جنين به همراه خواهد داشت و حتي در نوزاد به ويژه نوزاداني که زودتر از موعد به دنيا مي آيند، خطر ابتلا به اوتيسم را افزايش مي دهد.

و يک نظر متفاوت
در حالي که نگراني ها درباره تاثيرات سوء آلودگي هوا بر مادران باردار و جنين آن ها رو به افزايش است، برخي کارشناسان، اين هشدارها و نگراني ها را بي اساس مي دانند و مي گويند هنوز شواهدي در تاييد اين نگراني ها به اثبات نرسيده است.

دکتر «اعظم السادات موسوي» متخصص زنان و زايمان از جمله اين افراد است که در گفت وگو با باشگاه خبرنگاران مي گويد: خبرهايي که مبني بر اثرگذاري آلودگي هوا و ريزگردها در سقط جنين منتشر مي شود هنوز تاييد نشده است.

وي با بيان اين که حتي يک مطالعه علمي تاييد شده در اين زمينه انجام نشده است مي گويد: بايد توجه داشت که شرايط جفت طوري است که به خيلي از مواد زيانبار اجازه ورود نمي دهد ولي عواملي همچون ژنتيک، تغذيه و داروها مي تواند باعث سقط جنين شود.

وي در عين حال خاطر نشان مي کند: به هر حال بهتر است مادران باردار به ويژه در ۳ ماه اول بارداري زماني که آلودگي هوا تشديد مي شود از منزل خارج نشوند.

جالب آن که بر خلاف ادعاي اين کارشناس تاکنون تحقيقات داخلي و خارجي بسياري در اين باره انجام شده است. از جمله نتايج يک تحقيق که به تازگي توسط پژوهشگران دانشکده علوم پزشکي دانشگاه تربيت مدرس انجام شده است، نشان مي دهد سقط جنين در مناطقي از تهران که غلظت منواکسيد کربن آن بالاتر است، ۹۸ برابر بيشتر بوده است.

چه بايد کرد؟
همه اين ها را نگفتم که فقط نگرانتان کنم. اصلاً اين قصه تلخ را گفتم که به اين جا برسيم و بپرسيم حال چه بايد کرد؟ اساساً آيا کاري مي توان کرد؟

دکتر «اصيليان» زيست شناس، محقق و مدرس دانشگاه در اين باره مي گويد: مردم بايد بين زندگي سالم خود و راحتي شان يکي را انتخاب کنند. اکنون که مسئولان نمي توانند يا نمي خواهند کاري کنند، خود مردم بايد به فکر سلامت شان باشند و با کاهش سفرهاي درون شهري با خودروي شخصي و استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومي و حتي پياده روي از آلودگي هواي شهرها بکاهند. همان کاري که مردم ژاپن در سال هاي بين ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ انجام دادند و ۲۰ درصد از آلودگي هواي توکيو کاستند.

ولي در برابر امواج مخرب و خطرناک چه بايد کرد؟ دکتر اصيليان براي اين سوال هيچ پاسخي ندارد. به گفته وي مردم فقط مي توانند تا حدي از تلفن همراه کمتر استفاده کنند ولي بقيه موارد در اختيار آن ها نيست.

پاسخ دکتر «هانيه اسماعيلي» متخصص زنان، زايمان و نازايي، به اين سوالم خيلي جالب است: مردم اگر مي توانند بايد همان کاري را انجام دهند که برخي از دوستان و همکاران من انجام داده اند؛ مهاجرت از شهرهاي بزرگ به شهرهاي کوچک و حتي روستاها. در واقع آن ها به اين نتيجه رسيده اند که با اين اوضاع کاري از دستشان برنمي آيد جز گريز از آلودگي ها.

وي براي آن دسته از مردم که چنين امکاني را ندارند مي گويد: مطالعات نشان داده که مصرف شير تأثير مضر آلودگي هوا بر بدن را کاهش مي دهد، زيرا شير به دليل دارا بودن فسفر، منيزيم و کلسيم، خنثي کننده سموم است. به همين دليل توصيه مي شود در شرايط آلودگي هوا براي کاهش صدمات به دستگاه تنفسي و التهاب دستگاه گوارش ناشي از اين آلودگي، مصرف شير و لبنيات را افزايش دهيد.

وي اضافه مي کند: در بدن انسان باکتري هاي مفيدي وجود دارند که عمل دفع ادرار و مدفوع و مواد آلاينده را تنظيم مي کنند. هر وقت ميزان باکتري هاي مفيد بر اثر ورود سرب و مواد آلاينده به بدن کم شود، عمل دفع هم با مشکل مواجه مي شود و اين مواد در بدن باقي مي مانند. شير به دليل دارا بودن ماده اي فعال به نام «پروبيوتيک» سطح اين باکتري هاي مفيد را در روده انسان تعادل مي بخشد.

وي به زنان باردار نيز توصيه هاي جدي مي کند: براي مراقبت و حفظ سلامت جنين و نوزاد، به مادران و خانم هاي باردار توصيه مي کنم زماني که در ترافيک هستند، دستگاه تهويه خودرو را خاموش نگه دارند، از پياده روي در خيابان هاي پر رفت و آمد خودداري کنند، از ماندن در اتاقي که پر از دود سيگار است خودداري کنند و در روزهايي که آلودگي هوا در حد هشدار يا اضطرار اعلام شده است از منزل خارج نشوند.

هنوز شيون هاي بانويي که جنين ۲ ماهه اش را به خاطر آلودگي هوا از دست داده بود فراموش نکرده ام و اين جمله تأثيرگذار همسرش که: «اي کاش به جاي فرزندم، من مي مردم.»