دانشگاه‌های ایران حالا دیگر برای چندمین سال پیاپی است که موقعیت متزلزل و آشفته‌ای در رتبه بندی دانشگاه‌ها در جهان دارند. همین موقعیت متزلزل نیز باعث شده که افسانه‌ها درباره اهمیت خاص دو دانشگاه ایرانی صنعتی شریف و تهران نیز رنگ ببازد و به نظر می‌رسد حالا دیگر به شکلی ناباورانه دانشگاه‌های کشور‌های منطقه همزمان با رشد و شکوفایی اقتصادیشان در حال پیشی گرفتن از ایران هستند که در سال‌های اخیر با انواع بحران‌های اقتصادی و اجتماعی و البته اخراج اساتید خود درگیر بوده است.

رتبه بندی اول از موسسه کیواس

در رتبه‌بندی بهار سال ۱۴۰۳ دانشگاه‌های جهان برای سال ۲۰۲۵ که شرکت بریتانیایی کیواس (QS) آن را انجام می‌دهد، دانشگاه ام‌آی‌تی آمریکا برای سیزدهمین سال متوالی در صدر فهرست قرار گرفت و پس از آن نام کالج امپریال لندن و دانشگاه آکسفورد دیده می‌شود.

این بیست و یکمین رتبه‌بندی کیواس از دانشگاه‌های جهان است و نشان می‌دهد به جز دانشگاه ام‌آی‌تی که در ایالت ماساچوست آمریکا واقع شده، نام دو دانشگاه اروپایی نیز در میان سه دانشگاه برتر جهان قرار گرفته است.

کالج امپریال لندن که کیواس امسال آن را در جایگاه دوم جدول نشانده، در رتبه‌بندی قبلی در جایگاه ششم قرار داشت.

دانشگاه هاروارد امسال دوباره با امتیاز ۹۶.۸ در رتبه چهارم قرار گرفته و پس از آن نام دانشگاه کمبریج به چشم می‌خورد که با نمره ۹۶.۷ در رتبه پنجم است.

ارزیابی سالانه امسال کیواس، بزرگترین ارزیابی این شرکت از کیفیت دانشگاه‌ها از آغاز تاکنون است و هزار و ۵۰۰ دانشگاه جهان را شامل می‌شود. این ارزیابی بر پایه تجزیه و تحلیل میلیون‌ها مقاله دانشگاهی و نظرات کارشناسان انجام شده است.

معیار‌های مورد استفاده برای رتبه‌بندی شامل شهرت دانشگاهی و جذب دانش‌آموختگان، نسبت استادان به دانشجو، تعداد ارجاعات، نسبت استادان خارجی به کل اعضای هیئت علمی هر دانشگاه، نسبت دانشجویان خارجی، شبکه پژوهش بین‌المللی، نتیجه اشتغال دانش‌آموختگان و میزان پایداری و استمرار بوده است.

بر اساس گزارش کیواس، ایالات متحده با ۱۹۷ نهاد دانشگاهی رتبه‌بندی شده و در اختیار داشتن برخی از بالاترین رتبه‌ها، بیشترین نماینده را در سیاهه این سال دارد، اروپا نیز در این زمینه به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است. نیمی از ده جایگاه نخست این جدول به مؤسسات آموزش عالی اروپا که عمدتاً بریتانیایی هستند، اختصاص داده شده است.

بریتانیا دومین کشور دارای رده‌های برتر دانشگاهی در این رتبه‌بندی است، به طوری که نام چهار تا از دانشگاه‌های این کشور در میان ده دانشگاه اول دیده می‌شود.

دانشگاه‌های برتر اروپا

هم چنین بر اساس رتبه‌بندی کیواس، برخی از بهترین دانشگاه‌های اروپا در سال ۲۰۲۵ شامل کالج امپریال لندن با ۹۸٫۵ و دانشگاه آکسفورد با ۹۶٫۹ امتیاز هستند که هر دو آن‌ها در جمع سه دانشگاه برتر در سراسر جهان قرار دارند.

دانشگاه کمبریج (۹۶.۷)، ای‌تی‌اچ زوریخ (۹۳.۹) و کالج دانشگاهی لندن (۹۱.۶) رده‌های بعدی در میان مؤسسات دانشگاهی اروپا را در اختیار دارند.

پس از بریتانیا، سوئیس با دو دانشگاه پلی‌تکنیک فدرال لوزان و ای‌تی‌اچ زوریخ در مقام هفتم بیشترین جایگاه را در میان ده دانشگاه برتر اروپا به دست آورده است.

فرانسه و آلمان نیز به ترتیب با دانشگاه علوم و ادبیات پاریس و دانشگاه فنی مونیخ در میان ده دانشگاه برتر قاره قرار گرفتند.

رتبه بندی پایان سال ۲۰۲۴ بر اساس تایمز

اما در همین حال موسسه رتبه‌بندی تایمز هایر اجوکیشن نیز اسامی برترین دانشگاه‌های جهان برای سال ۲۰۲۵ میلادی را منتشر کرد.

این رتبه بندی که در مهر سال ۱۴۰۳ منتشر شده، نشان می‌دهد که امسال بیش از ۲ هزار موسسه دانشگاهی از ۱۱۵ کشور و منطقه جهان مورد بررسی قرار گرفته اند.

بر اسای این گزارش دانشگاه آکسفورد برای نهمین سال متوالی رتبه اول خود در جهان را حفظ کرده است که با پیشرفت‌های قابل توجه در تعامل و آموزش صنعت تقویت شده است.

موسسه فناوری ماساچوست (MIT) با سبقت گرفتن از استنفورد که به رتبه ششم سقوط کرد، به رتبه دوم صعود کرد.

عربستان و امارات به فهرست برترین دانشگاه‌ها پیوستند

در همین حال چین نیز به ۱۰ کشور برتر نزدیک‌تر شد و نفوذ تحقیقاتی جهانی خود را بیشتر کرد.

اما نکته این جاست که در رتبه‌بندی امسال ایم موسسه، سه کشور جدید به ۲۰۰ کشور برتر پیوستند؛ برزیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که بر رشد بازار‌های نوظهور در آموزش عالی تاکید می‌کند.

در واقع هر دو کشور حوزه خلیج فارس که دانشگاه هایشان به فهرست ۲۰۰ دانشگاه اول پیوسته اند در سال‌های اخیر سرمایه گذاری‌های بسیار دقیقی را در حوزه علوم جدید و به ویژه هوش مصنوعی آغاز کرده اند و جالب‌تر این که اکنون امارت متحده عربی به شکلی تاسف بار به مقصد مهاجرت بخش بزرگی از متخصصان آی تی و هوش مصنوعی ایران نیز تبدیل شده است.

ایران کجای این سیاهه است؟

اما شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که ایران تقریبا وضعیت ناامید کننده‌ای در این سیاهه دارد.

بنا به گزارش سال ۲۰۲۳ رتبه‌بندی دانشگاهی QS، یعنی رتبه بندی یک سال پیش، در این فهرست، نام ۷ دانشگاه ایران وجود دارد که رتبه‌های ۳۳۴ تا ۱۰۰۱ را در میان ۱۴۹۷ دانشگاه در سراسر جهان کسب کرده‌اند.

این دانشگاه‌ها لیست زیر را شامل می‌شوند:

دانشگاه شریف رتبه ۳۳۴

دانشگاه تهران رتبه ۳۶۰

دانشگاه امیرکبیر رتبه ۳۷۵

دانشگاه علم و صنعت رتبه ۴۵۱

دانشگاه شیراز رتبه ۶۸۱

دانشگاه شهید بهشتی رتبه ۹۵۱ و

در نهایت دانشگاه فردوسی مشهد رتبه ۱۰۰۱

به نظر می‌رسد غلبه بحران‌ها به طور ممتد بر روی دانشگاه‌های ایران تاثیر خود را گذاشته و اکنون نیز با سقوط در رتبه بندی‌های جهانی خود را نشان می‌دهد.

کما اینکه اخیرا نیز مهدی ذاکریان، پژوهشگر و استاد دانشگاه در همین باره گفت که «در سراسر جهان شاخص‌هایی برای پیشرفت دانشگاه‌ها وجود دارد. یکی از این شاخص‌ها، تولید دانش است. شاخص دیگر، بین المللی بودن دانشگاه است. همچنین استاندارد‌های نیروی انسانی (تناسب استاد و دانشجو) و استاندارد‌های فیزیکی (محیط، لابراتوار، کتابخانه، سالن ورزش و…) مهم است. در ایران از زمان تاسیس دانشگاه‌ها در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی به این نکات توجه می‌شد و حتی دانشگاه‌هایی داشتیم که اساتید غیر بومی و بین المللی در آن‌ها تدریس می‌کردند. تاثیر این وضعیت هم این بود که اگر دانش آموخته‌های دانشگاه‌های ایران به خارج از کشور مهاجرت می‌کردند و مدارک خود را به کشور‌های دیگر ارائه می‌کردند، حتی با مدرک کارشناسی در برخی موارد با مدرک کارشناسی ارشد معادل سازی مدرک می‌شدند.»

مشکل بزرگ دیگر البته در سقوط رتبه دانشگاه‌های ایران یکی همین باشد که بسیاری از مقالات دانشگاهی ما کپی کاری و شبیه دوخت و دوز مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها، مقالات و کتاب‌های مختلف به هم است. افرادی اکنون تنها با ۵ الی ۶ مقاله این چنینی برای خود عنوان علمی کسب می‌کنند و استاد می‌شوند، اما حتی نمی‌توانند حتی یک متن ۲ صفحه‌ای ابداعی از خود تدوین کنند که گشایشگر امور و بحران‌های کشور باشند.

متاسفانه این موضوع در همه رشته‌ها از فنی مهندسی تا عمرانی و بهداشتی دیده می‌شود و باید توجه داشت اگر مقاله‌هایی که به وفور به این شکل تولید می‌شود، ارزش و اعتبار علمی داشت، در دانشگاه‌های خارج از کشور مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما حتی گزارش‌های موجود در این مورد درباره ایران وضعیت بسیار بدتری را گزارش می‌کنند که نشان می‌دهد چه تعداد از مقالات بی ارزش و دزدی هستند.

دانشگاه‌های ایران به شدت از بحران منابع در بعد اقتصادی و انسانی رنج می‌برند. این بحران موجب شده که آنان از هر نوع امکان توسعه عقب بمانند و اتفاقا حذف اساتید منتقد حتی به این وضعیت نابه سامان دامن زده است.

استاد تمام‌هایی که مهاجرت کردند از معدود اساتیدی بودند که دقیقا اصول علمی و آموزشی را رعایت می‌کردند، اما متاسفانه به علت برخی کج سلیقگی‌ها، دانش و استقلال علمی آنان تحمل نشد.

اما مشکل دیگر این است که اکنون حتی بسیاری از اساتیدی که امروز در بهترین دانشگاه‌های ایران تدریس می‌کنند به زبان‌های بین المللی مسلط نیستند. این‌ها اساتیدی هستند که حتی دانشجو‌ها از آن‌ها به زبان بین المللی مسلط‌تر هستند.

این وضعیت را مقایسه کنید با برای مثال دانشگاه‌های کشور قطر با وضعیت ایران وقتی که هم اکنون در دانشگاه‌های قطر اساتید بین المللی هم حاضر هستند و تدریس می‌کنند و اساسا حتی زبان تدریس در این کشور نیز انگلیسی است.

از سوی دیگر در همه این کشور‌ها از قطر تا عربستان و امارات به شدت نسبت استاد و دانشجو در این دانشگاه‌ها رعایت می‌شود و همین موارد را فقط با شرایط دانشگاه‌های داخل ایران مقایسه کنید تا متوجه عمق بحرانی که در پیش است، باشید.

منبع: سایت اقتصاد ۲۴