حجم تخریب‌های زیست‌محیطی به‌دلیل سفر غیرمسئولانه به طبیعت در جهان به جایی رسید که حتی سازمان ملل متحد را به واکنش واداشت شعار سال: کارشناسان هشدار می‌دهند درصورت تداوم هجوم گردشگران به مناطق طبیعی کشور و انباشت زباله ناشی از گردشگری، محیط‌زیست ایران نابود می‌شود. سفر به نقاط طبیعی ایران، بدون درنظر گرفتن تعهدات زیست‌محیطی در قبال طبیعت، تأثیر تخریبی شدیدی بر طبیعت ایران گذاشته است.

نگاهی به وضعیت جنگل‌های شمال کشور، تالاب‌‌های زنده و سواحل شمال و جنوب ایران، بیانگر آن است که در بیش از یک دهه اخیر گردشگران غیرمسئول برخورد خصمانه‌ای با محیط‌زیست کشور داشته‌‌اند. تخریب محیط زیست ‌به‌دلیل سفرهای غیرمسئولانه و هجوم یکباره به مناطق طبیعی نتیجه نگاه طلبکارانه گردشگران به محیط زیست ایران است. حتی غارهای ایران نیز از تخریب‌های زیست‌‌محیطی در امان نمانده‌‌اند.

غارها بخش زنده زمین هستند که هر یکصدسال یک سانتی‌متر رشد می‌کنند اما هجوم بی‌وقفه و انبوه به غارهای کشور 12 غار ایران را با خطر مرگ مواجه کرده است. مرگ آبزیان و پرندگان نیز به‌دلیل زباله انبوهی که گردشگران در سفرهای خود به نقاط طبیعی از خود بر جای گذاشته‌اند به‌رغم نبود آمار مشخص از میزان تلفات گونه‌های جانوری، قابل تامل است.

توسعه نامتوازن سفر و گردشگری در ایران، محیط‌زیست کشور را نیز دستخوش اتفاقات ناخوشایندی کرده است. اما تخریب‌های زیست‌محیطی در گردشگری غیرمسئولانه تنها مختص ایران نیست، حجم تخریب‌های زیست‌محیطی به‌دلیل سفر غیرمسئولانه به طبیعت در جهان به جایی رسیده که حتی سازمان ملل متحد را نیز به واکنش واداشته است.

این سازمان در گزارش‌های خود از آسیب‌های واردشده به اکوسیستم به‌دلیل توسعه نامتوازن گردشگری سخن به میان آورده است. ایجاد ساختمان‌ها و سازه‌های جدید در منابع طبیعی که به مراتع، جنگل‌ها و حتی بیابان‌ها آسیب رسانده است به همراه افزایش آلودگی آب و خاک به‌ دلیل رهاکردن پسماندها از سوی گردشگران در طبیعت که به شیوع بیماری و همچنین تغییر رژیم غذایی حیات‌وحش می‌انجامد، در گزارش‌های سازمان ملل مورد تاکید قرار گرفته است.

ورود گردشگران با خودرو و وسایل نقلیه به طبیعت به‌ویژه بیابان‌ها، به‌هم‌ریختگی فرهنگی در آداب و رسوم مردم محلی و تغییر در پوشش بومی و گاه دستکاری آیین‌های جامعه میزبان، از دیگر مواردی است که سازمان ملل از آنها با عنوان هجوم تخریب‌کننده گردشگران غیرمسئول به مناطق طبیعی و روستایی نام برده است.

کارشناسان محیط‌زیست معتقدند آلودگی آب‌ رودخانه‌ها نخستین ضربه‌ای است که از ناحیه گردشگران طبیعت به محیط‌زیست وارد می‌شود. اما آنچه بیش از هر چیز در اکوتوریسم و سفرهای تفریحی هشدار کارشناسان محیط‌زیست و دوستداران طبیعت را موجب شده است، انباشت زباله‌های به‌جا مانده از گردشگران تفننی غیرمسئول است که در جنگل‌ها و مکان‌های سبز کشور و حتی دریاها پراکنده شده‌‌اند.

کمبود مخازن بازیافت زباله و بی‌توجهی گردشگران به‌وجود این مخازن در مناطق جنگلی کشور نیز از موارد تهدید‌کننده طبیعت ایران است که ضربات جبران‌ناپذیری به طبیعت کشور، به‌ویژه مناطق جنگلی ایران زده است. سیستم دفع زباله در هیچ یک از مناطق جنگلی کشور به شکل مطلوب وجود ندارد. گردشگران غیرمسئول همچنان با رهاسازی کیسه‌های نایلونی مانند آنچه در نقاط مختلف جنگلی کشور، از جنگل ابر و ارسباران گرفته تا جنگل‌های زاگرسی و شمال کشور دیده می‌شود به تخریب طبیعت دامن زده‌اند.

اکنون وضعیت مناطق طبیعی گردشگرپذیر ایران را با پارک طبیعی «یلو استون» در آمریکا مقایسه کنیم. پیمان یوسفی‌آذر- عضو پیشین شورای‌عالی حفاظت از جنگل- که از این پارک در آمریکا بازدید کرده است اعلام کرده که در میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های این پارک چیزی به نام زباله وجود ندارد و گردشگران زباله‌ها را با خود حمل می‌کنند و تعدی به محیط‌زیست در این پارک به چشم نمی‌‌خورد.

کارشناسان و فعالان محیط‌زیست بر این موضوع اتفاق نظر دارند که نه‌تنها آموزش سفر مسئولانه به طبیعت در ایران رها شده است، بلکه برخورد مسئولانه با طبیعت ایران نیز از سوی گردشگران و حتی مسئولان و مدیران کشوری در عمل فراموش شده است. این ادعا چندان هم بی‌ربط نیست.

به ماجرای واگذاری جزیره آشوراده به‌عنوان تنها پناهگاه دست‌نخورده حیات‌وحش و ذخیره‌گاه زیست‌کره نگاه کنید که چطور خبرساز شده است. به آنچه در سبلان رخ داده است بنگرید؛ اینکه چگونه در دومین کوهستان مرتفع و زیبای کشور پس از دماوند تله‌کابین احداث شد و کوه را شکافتند تا تاسیسات گردشگری احداث کنند. به ویلاسازی‌های غیراصولی در دل جنگل‌ها و ساحل دریاها و نقاط ممنوع برای ساخت‌وساز بنگرید که چگونه غیرمسئولانه در کشور رواج یافتند.

چنین برخوردهایی با طبیعت ایران به دور از درایت و عقلانیت است؛ آن هم در شرایطی که کشورهای توسعه‌یافته برای حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست خود با انجام مطالعات جامع پیش از هرگونه اقدام آسیب‌زا در محیط‌زیست و مناطق طبیعی و حفاظت‌شده مشخص کرده‌اند که گردشگر تا چه نقطه‌ای از طبیعت می‌تواند قدم بگذارد یا حتی در پارک ملی یلو استون در آمریکا سازه‌های سیمانی به‌طور کل برچیده شده‌اند و حتی تابلوهای راهنمای فلزی را نیز با تابلوهای چوبی تعویض کرده‌اند تا تمامی ساختار گردشگری‌شان با معیارهای زیست‌محیطی همخوان باشد.

حالا نگاهی به سفرهای نوروزی یا تابستانی در ایران بیندازید. گردشگران ایرانی حتی با خودرو وارد مناطق جنگلی و مراتع می‌شوند. این اقدام به ‌معنای فرسایش و مرگ خاک در کشور است؛ درحالی‌که اگر همین اتفاق در یک کشور دارای معیارهای سفر و طبیعت‌گردی انجام شود صدها دلار جریمه نقدی برای مرتکبان این اقدام به همراه دارد.

در ایران اما چنین وضعیتی وجود ندارد و گردشگران نیز آن‌گونه که باید، خود را در حفاظت از طبیعت مسئول نمی‌‌دانند. سفرهای نامتوازن و غیرمسئولانه به تخریب منابع طبیعی و زیست‌محیطی ایران منجر شده است. در این شرایط فعالان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که درصورت تداوم سفرهای غیرمسئولانه به طبیعت، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط‌ زیست کشور وارد می‌شود.

اکوتوریسم ملاحظه‌شده هنوز در ایران جا نیفتاده است و قوانین مربوط به حفاظت از جنگل و طبیعت در بخش گردشگری دارای خلأهای قانونی جدی است. جنگل‌های ایران به‌صورت روزافزون آماج حمله گردشگران غیر‌مسئول قرار دارند و بازدیدکنندگان از آنها حتی یک ریال بابت حضور غیرمسئولانه در این مناطق جریمه نمی‌شوند.

حتی مبلغی برای ورود به مناطق طبیعی کشور مانند آنچه در تمامی کشورهای جهان وجود دارد پرداخت نمی‌کنند. سفر به طبیعت نیازمند رویکرد جدید در ساختارهای قانونی است تا هر رفتاری که موجب آسیب دیدن محیط‌زیست ایران شود با جریمه سنگین مرتکبان همراه باشد.